معرفی گرایش‌های معماری

چکیده :

معماری یکی از رشته‌های پرطرفدار بین علاقه‌مندان به تحصیل می‌باشد؛ زیرا رشته معماری تلفیقی است از ابعاد گوناگون همچون هنر، ریاضی، فیزیک، خلاقیت و …به همین خاطر سلیقه‌ی گروه زیادی از افراد را در بر می‌گیرد. همچنین این رشته در بطن خود شاخه‌های متعددی دارد و این امکان را برای افرادی که درصدد کسب دانش در مقاطع علمی بالاتر و گرایش‌های مختلف هستند ، فراهم می‌آورد.  در این مقاله سعی بر آن شده است تا گرایش‌های معماری به طرز مناسبی معرفی گردد.

مقدمه :

در مقطع کارشناسی ارشد رشته معماری، گرایش‌های متعددی داریم که هر کدام از گرایش‌های معماری به شاخه‌های گوناگونی دسته بندی می‌شوند. از گرایش‌های معماری می‌توان به موارد زیر اشاره کرد :

الف – مجموعه معماری

• معماری – معماری
• معماری منظر
• معماری داخلی
• معماری اسلامی
• مرمت و احیای بناهای تاریخی
• مطالعات معماری ایران
• بازسازی پس از سانحه

ب –  مجموعه مدیریت پروژه و ساخت

• مدیریت پروژه
• تکنولوژی معماری
• انرژی معماری

ج – مجموعه شهرسازی

• طراحی شهری
• برنامه ریزی شهری

تنوع گرایش‌های معماری به قدری گسترده است که نظر هر فرد علاقه‌مند را به خود جذب کرده و فرصت مناسبی را برای فعالیت متمرکز و حرفه‌ای آن‌ها فراهم می‌آورد. البته گفتنی است گستردگی این رشته نه تنها از یکپارچگی آن نکاسته بلکه ارتباط منظمی را در میان گرایش‌های معماری بوجود آورده که بر جذابیت این رشته افزوده است.

الف – مجموعه ی معماری :

• گرایش معماری –معماری :

این گرایش یکی ازاصلی‌ترین و کلی‌ترین گرایش‌های معماری می‌باشد و بیشتر به طراحی فضاهایی برای انسان و مطالعه روی ارتقای کیفیت معماری‌هایی که در حال انجام است می‌پردازد. معماران متخصص در این حوزه ” پلان “ها را طراحی می‌کنند و ضوابط مربوط به طراحی مکان‌های مختلف را بررسی می‌کنند و طوری آن ها را به کار می‌گیرند که هم آسایش انسان فراهم شود و هم مباحث مربوط به زیبایی شناسی طرح رعایت شود . در واقع تکمیل مباحث مقطع کارشناسی در سطح تخصصی‌تر می‌باشد.

• گرایش معماری منظر:

یکی دیگر از گرایش‌های معماری، معماری منظر است. در این گرایش به طراحی و سامان‌دهی فضاهای بیرونی و فضای بین زمین و ساختمان‌ها پرداخته می‌شود و عمدتا بر روی محیط طبیعی تمرکز دارد.

این نوع معماری از دیدگاه‌های متفاوت به محیط بیرون می‌نگرد ؛ از جمله این دیدگاه‌ها، دیدگاه هنر و زیبایی، طبیعت و ارتباط محیط با زندگی انسان است.  معماری منظر سعی می‌کند با توجه به سلامت و آسایش انسان، کیفیت زندگی او را بالا برده و تنش‌های وی را کاهش دهد. در خصوص این معماری می‌توان گفت دو مفهوم پایداری و مکان مورد توجه قرار می‌گیرند. پایداری به میزان مقاومت و توانایی محیط برای ادامه حیات و مکان به فضایی برای خلق تصاویر ذهنی و به ذهن سپردن آنها برای مدت طولانی اشاره دارد.

• گرایش معماری داخلی:

آنچه به یک بنا روح می‌بخشد، فضای داخلی آن است. این گرایش به طراحی فضاهای داخلی و انجام معماری در داخل ساختمان‌های مختلف می‌پردازد.  خصوصیات درونی یک بنا باعث جذب انسان و احساس تعلق او به فضا می‌شود ؛ به همین جهت تامین آسایش و شرایط زندگی در درون یک بنا به اندازه‌ی بخش بیرونی بنا مهم و تأثیرگذار است. کیفیت فضای داخلی از یک طرف تأثیر مستقیم بر نحوه انجام فعالیت‌های افراد درون آن دارد و از طرف دیگر نگرش، شرایط ذهنی و حتی شخصیت انسان‌ها را تحت تأثیر قرار می‌دهد. در طراحی پلان‌های ساختمان فقط به جا نمایی فضاها توجه می‌شود در حالی که در معماری داخلی بیشتر به جنبه زیبایی شناسی و عناصر تزئینات پرداخته می‌شود. معماری داخلی سعی دارد فضا را طوری با استفاده از ترکیب رنگ و استفاده از وسایل و چیدمان آن‌ها خلق کند که با توجه به کاربری آن ، انسان بیشترین حس خوب و آسایش را در آن فضا داشته باشد .

• گرایش معماری اسلامی:

یکی از گرایش‌های معماری که در آن به مطالعه تخصصی روی معماری ایران و جهان در دوره اسلام پرداخته می‌شود، معماری اسلامی است. همان طور که از نام این سبک معماری پیداست پیدایش این سبک با ظهور اسلام و تاثیر آن بر معماری رواج یافت و نمودهای آن را می‌توان در مساجد، آرامگاه ها، قصرها و دژها مشاهده نمود.

معماری در جهان اسلام یکی از بزرگترین جلوه‌های ظهور یک حقیقت هنری در کالبد مادی به شمار می‌رود. از لحاظ تاریخی ، معماری اولین هنری بشمار می‌آید که توانست خود را با مفاهیم اسلامی سازگار نموده و از طرف مسلمانان مورد استقبال قرار گیرد. معماری اسلامی به عنوان یکی از موفق‌ترین شیوه‌های معماری در تاریخ معماری جهان قابل بازشناسی است. این نوع معماری ویژگی‌های خاص و منحصر به فردی مثل تزئینات ، کاشی کاری ، آینه کاری ، استفاده از طاق‌ها ، حیاط مرکزی ، رواق و گنبد و … دارد . این معماری با روح انسان آمیخته است و کمتر کسی هست که از حضور درچنین فضاهایی احساس آرامش نکند. همچنین در این معماری با استفاده از عناصر متعددی که یک نمونه از آن “بادگیر” است سعی در استفاده‌ی بهینه از منابع و انرژی‌های طبیعی شده است .

• گرایش مرمت و احیای بنا های تاریخی :

مرمت و احیای بناهای تاریخی رشته‌ای است که متخصصان آن به بازسازی و نوسازی ساختمان‌ها و ابنیه‌ی تاریخی از لحاظ فیزیکی و همچنین به حفظ، احیا و با زنده‌سازی مناطق تاریخی ارزشمند و میراث فرهنگی می‌پردازند.  معماران و مهندسینی که این امر بسیار فنی، فرهنگی و هنری را به عهده دارند باید علاوه بر اشراف و تسلط لازم بر ابعاد تخصصی و مفاهیم بروز حرفه‌ی خود، نظری هوشیارانه و عالمانه‌ نیز به گذشته داشته باشند.

فارغ‌التحصیلان مرمت و احیای بناهای تاریخی در واقع مهندسین معماری امروزی هستند که فرا گرفته‌اند “چگونه امروز را با بهره‌گیری از تجربیات گذشته ، برای آینده بسازند.”  افرادی که می‌توانند پلی بین معماری گذشته و آینده ایجاد کنند. این دسته از متخصصان، ضمن شناخت خوب از تاریخ و قدرت تجزیه و تحلیل آثار تاریخی می‌توانند مفاهیم و ارزش‌های آن را استخراج کرده و هوشیارانه به کار گیرند و همچنین با بیانی به سبک امروزی این مفاهیم و ارزش‌ها را به جامعه منتقل نمایند.

• گرایش مطالعات معماری ایران:

این گرایش به مطالعه در خصوص پیشینه معماری و شهرسازی ایران می‌پردازد ، سعی در ایجاد ارتباط میان گذشته و آینده و بازآفرینی آنچه فراموش‌ شده دارد. امروزه به خاطر عدم آگاهی از معماری گذشته‌ی ایران و نیازها و سبک زندگی جدید انسان‌ها ، یک سری نمونه‌های معماری بی ریشه و اساسی پدید آمده که متاسفانه به سرعت هم رواج پیدا کرده و در برخی جنبه‌ها معماری اصولی را به نابودی کشانده است. با استفاده از این گرایش سعی می‌شود معماری در گذشته و روند تغییرات در آن بررسی شده و با توجه به نیاز های امروز انسان و مدرنیته بتوان طوری طراحی کرد که هم نیاز ها و توقعات امروز برآورده گردد و هم هر آن چه که معماری در گذشته داشته فراموش نشود و با بررسی و ترکیب هر دو بتوان به بهترین اصول و نتیجه رسید .

• گرایش بازسازی پس از سانحه:

با توجه به احتمال وقوع سوانح و بلایای طبیعی و وارد شدن خسارت به  ساخت و ساز و محیط، این گرایش سعی می‌کند به راهکارهایی بپردازد که  آن‌ها را در مقابله با چنین سوانحی، پیش از وقوع یا در هنگام رخ دادن آن‌ها به کار بست و اثرات مخربشان را کاهش داد.

ب – مجموعه مدیریت پروژه و ساخت

• گرایش مدیریت پروژه:

همان طور که از اسم آن پیدا است، مرتبط با بحث‌های مدیریتی پروژه‌‌های عمدتا کلان از قبیل برنامه‌ریزی، هدایت و کنترل است.  این رشته تلفیق علم، هنر و فن است و به منظور آموزش برای انجام فعالیت‌های آماده‌سازی، نظارت و اجرای پروژه به ویژه پروژه‌های عمرانی طرح‌ریزی شده‌است. ویژگی اصلی تخصصی مهندسی مدیریت پروژه، ماهیت بین رشته‌ای آن است. این رشته تلفیقی از رشته‌های عمران، صنایع و مدیریت می‌باشد. برای مدیریت پروژه روش‌ها و طرح‌های بسیاری وجود دارد که بسته به نوع پروژه و شرایط ویژه آن اتخاذ می‌شود و همچنین نحوه مدیریت پروژه تأثیر مستقیمی بر رسیدن به اهداف آن دارد.

هر چند که رویکرد مدیریت پروژه یک رویکرد کاملاً اقتضایی است اما با فرموله کردن موضوع می‌توان از درست بودن تصمیم‌های گرفته شده اطمینان حاصل کرد.

• گرایش تکنولوژی معماری:

این گرایش بیشتر در زمینه تکنولوژی‌های نوین ساختمانی و ارتباط میان سازه و معماری به بحث می‌پردازد. گرایش تکنولوژی معماری یک رشته واسط است که با دانش معماری و عمران ادغام شده و با شناخت مواد و تکنیک‌های جدید ساختمانی به طراحی معماری می‌پردازد. به عبارت دیگر معماران در این رشته با دانشی که در زمینه‌های سازه ای به دست می‌آورند طراحی معماری می‌کنند. متخصصان رشته تکنولوژی معماری به طور مرتب باید خود را در زمینه رشته‌ی تحصیلی شان بروز کنند و با آگاهی از مسائل و سیستم‌های نوین معماری ، فضاها را به گونه ای طراحی نمایند که تکنولوژی به کار رفته در آن‌ها متناسب با عملکرد ساختمان باشد.

در گرایش تکنولوژی معماری که اخیرا با نام “فناوری معماری” نیز شناخته می‌شود، علاوه بر توجه به مباحث عمومی رشته معماری، به طور خاص بر استفاده از روش‌های بهینه در ساخت آثار معماری و طراحی فنی ساختمان، بکارگیری تکنولوژی مناسب در طراحی ساختمان و یافتن روش‌های بهینه در ساخت و بهره برداری از بنا تأکید می‌شود. این رشته مناسب افرادی است که ضمن برخورداری از هوش بالا، بتوانند خود را مدام بروز نموده و ضمن آگاهی از مسائل و سیستم‌های نوین معماری طوری فضاها را طراحی کنند که تکنولوژی به کار رفته در ساختمان با عملکرد آن هماهنگ باشد.

• گرایش انرژی معماری: 

این گرایش با توجه به آلودگی‌های زیست محیطی ایجاد شده است . در خطر بودن محیط زندگی انسان‌ها و همچنین لزوم توجه به بحث صرفه‌جویی در مصرف انرژی و ساخت ساختمان‌هایی با حداقل مصرف انرژی، از جمله عوامل اصلی شکل‌گیری گرایش انرژی‌ معماری هستند و در آن نیز به بحث و مطالعه پیرامون همین موارد پرداخته می‌شود. امروزه در اکثر جوامع بحث صرفه جویی در مصرف انرژی و کاهش آلودگی‌های زیست محیطی و استفاده از انرژی‌های تجدیدپذیر مطرح است به همین خاطر این گرایش یکی از گرایش های مهم در حوزه ی معماری می‌باشد .

ج – مجموعه شهرسازی

• طراحی شهری :

این گرایش به بحث‌های کلان در خصوص طراحی شهرک‌ها و فضاهای شهری می‌پردازد و به صورت کلی مقوله شهرسازی را هدف قرار داده است. برخلاف معماری که فقط بر روی ساختمان‌ها به صورت تخصصی تمرکز می‌کند، طراحی شهری با مجموعه ساختمان‌ها، زیرساخت‌ها و تمام شهر سر و کار دارد ؛ که هدف آن ساخت محیطی عادلانه، زیبا، کارا، و پایدار است.

علاقه به طراحی شهری در سال‌های اخیر به میزان قابل توجهی افزایش یافته‌است و طراحی درخور شهری برای بسیاری از جوامع به یک اولویت مهم تبدیل شده‌است.

• برنامه ریزی شهری :

به سیاست‌گذاری‌های شهری و ارزیابی طرح‌های کلان منطقه‌ای می‌پردازد. برنامه‌ریزی شهری یک فرایند فنی و سیاسی است که به مسائلی مانند توسعه و طراحی کاربری زمین و محیط ساخته شده، شامل هوا، آب و زیرساخت‌هایی که از داخل مناطق شهری عبور می‌کند، مانند حمل و نقل، ارتباطات و شبکه‌های توزیع می‌پردازد. برنامه‌ریزی شهری با چیدمان فیزیکی مناطق ساخته شده توسط انسان سر و کار دارد. اصلی‌ترین هدف برنامه‌ریزی شهری ، رفاه عمومی است که شامل برطرف کردن مشکلاتی از قبیل آب و فاضلاب، محافظت و استفاده از محیط زیست و همچنین فعالیت‌های اجتماعی و سیاسی می‌شود.

این رشته با رشته طراحی شهری ارتباط نزدیک دارد و برای برنامه‌ریزهای شهری خیابان‌ها ، پارک‌ها ، ساختمان‌ها و دیگر مناطق شهری طرح ارائه می‌دهند.

این حرفه ابعاد مختلفی دارد، از جمله مسائل زیبایی‌شناسی، اجتماعی، سلامت و موارد دیگر. این رشته از دانش‌های محیطی مثل جغرافیا و محیط زیست نیز بهره می‌برد و نتایج علمی ارائه می‌نماید.

جمع بندی :

در این مقاله انواع مجموعه گرایش‌های معماری و زیرشاخه‌های آن بررسی گردید و با توجه یه مطالب مذکور می‌توان متوجه شد که تمامی گرایش‌های معماری مهم و کاربردی است و در ارتباط با یکدیگر به ایفای نقش می‌پردازند. بطور کلی، همانطور که برای داشتن یک بدن سالم و سرحال، اعضای بدن نمی‌توانند  بصورت مجزا و منفک از هم فعالیت کنند، معماری نیز به مثابه همان بدن، رشته‌ای است غیرقابل تفکیک که نمی‌توان گرایش‌های آن را مستقل از یکدیگر دانست و در یک نتیجه‌ نهایی برای داشتن شهری با نشاط و سرشار از آرامش نیز لازم است تمام ابعاد معماری اعم از طراحی معماری، طراحی داخلی، مسائل فناوری و انرژی، برنامه‌ریزی و طراحی شهری و … رعایت گردد.

نگارنده: سرکار خانم مهندس مهشید اختری

کارشناسی ارشد معماری و انرژی دانشگاه هنرپارس ، تهران ، ایران

مشاهده منابع دانشگاهی رشته معماری