
مقررات کلی راههای خروج از بنا و فرار از حریق
بر اساس ضوابط مبحث سوم مقررات ملّی ساختمان، هر بنا، هر بخش از یک بنـا و هـر ساختمانی که از این پس ساخته یا پرداخته شود، باید به راههای خروج از بنا به صورت اصولی، کافی و بـدون مـانع مجهز گردد، تا درصورت بروز حریق در آن، خروج به موقع یا فرار به هنگام همه متصرفان بـه راحتـی میسر باشد. به این منظور باید نوع، تعداد، موقعیت و ظرفیت راههای خروج در هر بنـا بـا توجـه بـه وسعت و ارتفاع همان بنا، متناسب با ویژگیهای ساختمان و تصرف، طرح شده و با رعایـت تعـداد و خصوصیات متصرفان (به ویژه خصوصیات آنهایی که بیش از دیگران در معرض خطر قرار میگیرند)، پیشبینیهای لازم برای هدایت اشخاص به خارج از بنا و یا مکانهای امن در داخل بنا صورت گیرد.
برای بناهای موجود که پیش از ابلاغ این مقررات احداث شده و امکان تطبیـق بـا ایـن ضوابط را ندارند، مقررات لازم در آینده تدوین خواهد گردید. و تا آن زمان در صورت بروز ضرورتهای خاص، از جمله استعلام سازمانها و نهادهای دولتی و عمومی کـه ملـزم بـه اجـرای ضـوابط ایمنـی هستند، نحوه تامین حداقل راههای خروج از بنا و حداقل تمهیدات ایمنی مورد نیاز برای بناهای موجود، با استفاده از کدهای بینالمللی معتبر و با لحاظ نمودن شرایط اجرائی بنا، توسط مقام قانونی مسـئول مشخص میشود.
هیچ بنا یا ساختمانی نباید به گونهای جرح و تعدیل شود یا به تصرفی جدید تغییر داده شود که تعداد، عرض، کارایی یا ایمنی راههای خروج از بنای آن به مقدار کمتر از آنچه که قبلاً بوده است، یا در این مقررات برای تصرف جدید تصریح شده است، کاهش یابد.
تمام تجهیزات، افزارها، اقدامات و شرایطی که کارایی و عملکرد درست راههای خروج از بنا را کنترل و تضمین میکنند، باید به نحوی طرح و به کار گرفته شوند که در هـیچ مـورد، ایمنـی جـان انسانها فقط به یک مورد یا وسیله وابسته نشود. از این رو، هر کجا که لازم باشد باید تـدابیر اضـافی اتخاذ شود تا چنانچه یکی از راههای خروج قابل استفاده نبود یا مؤثر واقع نشد، راه دیگری به کار آید.
طراحی، ساخت، پرداخت، تجهیز، نگهداری و اداره کردن هر بنا و راههای خروج از بنای آن باید به گونهای برنامه ریزی شود که در صورت بروز حریق، متصرفان فرصت کافی برای خروج ایمن داشـته باشند و در آتش و دود، گازهای سمی یا هول و هراس احتمالی گرفتار نشوند و جان و ایمنی انسانها فدای سهل انگاری و نادیده گرفتن خطرات بالقوه در بنا نگردد.
در هر بنا یا ساختمان، خروجها باید در مکانهایی طرح، ساخته، آراسته و نگهداری شوند که در تمام اوقات تصرف، از تمام نقاط راههای خروج از بنا، آزاد و بدون مانعی در دسترس باشد.
در هر بنا یا هر بخش از یک بنا، خروجها باید تا حد امکان در مکانهایی طرح شوند که متصرفان بتوانند به وضوح آنها را ببینند. در غیر اینصورت هر راه منتهی به خروج باید آنچنان که هر متصرف از هر نقطه بنا بتواند به سرعت راه فرار را پیدا کند، به طرزی آشکار و مشخص علامت گذاری شود. همچنین هر مسیر خروج از ابتدا تا انتها باید به گونهای آراسته و علامت گذاری شود که راه منجر به مکان امن، به روشنی مشخص باشد و متصرفان در پیچ و خمهای ساختمان و مکانهای بنبسـت گرفتار نشوند.
استفاده از هرگونه قفل یا وسیله سدکننده در مسیرهای راههای خروج از بنا که احیاناً فرار به موقع را مانع شود، ممنوع است، مگر در برخی از تصرفهـا ماننـد مراکـز بـازپروری و بهداشـت روانـی و یـا ندامتگاهها. در این گروه از بناها نیز استفاده از قفل فقط در شرایطی مجاز خواهد بـود کـه مـراقبین به طور دائم درحال انجام وظیفه بوده یا تدابیر مؤثری برای خارج کردن متصرفان در مواقـع اضـطرار اتخاذ شده باشد.
در هر بنا یا ساختمان که به دلیل بزرگی ابعاد و اندازه یا ویژگیها و جزئیـات طـرح یـا مشخصات نوع تصرف، به هنگام بروز حریق در یک بخش، امکـان بـیخبـر مانـدن و غـافلگیر شـدن متصرفان در دیگر بخشها موجود باشد، باید مطابق ضوابط این مقررات در تمام بنا یا بخشهایی که لازم است، شبکههای هشدار و اعلام حریق و سایر تمهیدات ایمنی نصب شود و چنانچه بـرای گـرم کردن فضاهای داخلی، آب مصرفی و نظایر آن از سوختهای فسیلی استفاده شـود، نصـب سیسـتم هشداردهنده منوکسیدکربن الزامیست. به کمک این شبکهها و انجام تمرینهای منظم فرار از حریق باید این اطمینان حاصل آید که تمام متصرفان در هر نقطه از بنا در همان لحظات اولیه از بروز حریق آگاه شوند و بتوانند در زمان پیشبینی شده بنا را ترک کنند.
در طراحی هر بنا، هر بخش از یک بنا یا هر ساختمان، چنانچه راه خروج منحصر به فرد درنظر گرفته شود و به علت ویژگی ابعاد، نوع تصرف یا چگونگی طرح و تنظیم راههای خروج از بنا، این احتمال وجود داشته باشد که درصورت بروز حریق، آن راه با آتش و دود مسدود شود، تأمین راه خروج دیگری به صورت مجزا و دور از مسیر خروج اول الزامی است. این دو مسیر بایـد طـوری طراحـی شـوند کـه احتمال آنکه در موقع حریق، هر دو غیرقابل استفاده شوند، به حداقل ممکن کاهش یافته باشد.
هر راه خروج قائم که طبقات یک بنا را به هم مربوط کند، باید بـه نحـوی دوربنـدی و محافظت گردد که از گسترش آتش، دود و گازهای سمی از طبقهای به طبقـه دیگـر پـیش از آنکـه متصرفان وارد قسمتهای امن راههای خروج از بنا شوند، جلوگیری به عمل آید.
از آنجا که در هر ساختمان کلیه پیشبینیها و تمهیدات لازم جهت ایمنـی سـاکنان و متصرفان دربرابر حریق باید فراهم گردد، ضروری است طراحی و ساخت ساختمانها به نحوی صورت گیرد که با توجه به کاربری، ابعاد و تعداد طبقات، به مدت مناسبی دربرابر حریق مقاومت نموده و از گسترش حریق به فضاها یا ساختمانهای مجاور جلوگیری شود. به این منظور توجه به الزامات اساسی زیر در طراحی و اجرای ساختمانها ضروری خواهد بود.
طراحی و اجرا به نحوی باشد که درصورت وقوع حریق افراد بتوانند خـود را از طریـق مسیرهای امن و مشخص شده به محل ایمنی در داخل یا خارج از ساختمان برسانند. به این منظـور لازم است:
الف) مسیرهای خروج از ساختمان و فرار از حریق به تعداد کافی و با ظرفیت لازم پیشبینی شده و در محلهای مناسبی از ساختمان قرارگیرند، به نحوی که افراد قادر باشند در صورت وقـوع حریـق بدون تشویش و اضطراب خود را به محل امن برسانند.
ب) روشنایی لازم و مناسب در مسیرهای فرار تامین شده و کلیه خروجیها به نحو مناسب علامتگـذاری و مشخص شوند.
پ) تمهیدات لازم برای جلوگیری از نفوذ شعله و دود به مسیرهای خروج به نحو مناسب و با توجه به کاربری، ابعاد و ارتفاع ساختمان پیشبینی گردد.
تمهیدات و پیش بینیهای لازم به منظـور جلـوگیری از گسـترش حریـق در داخـل ساختمان از طریق پوششها و نازک کاریهای داخلی، به عمل آید. به این منظور لازم است:
الف) تا حد امکان از مصالح غیرسوختنی یا نیمه سوختنی استفاده شود.
ب) پوششها به نحوی انتخاب شوند که دربرابر پیشرفت سطحی شعله مقاومـت لازم را دارا بـوده و درصورت مشتعل شدن، شدت تولید حرارت ناشی از سوختن آنها محدود باشد.
پ) طراحی و اجرای ساختمان به نحوی باشد که از گسترش حریق از یک فضا یا ساختمان به فضاها یا ساختمانهای مجاور جلوگیری به عمل آید. به این منظور لازم است:
ت) درصورت وقوع حریق، ساختمان با توجه به کاربری و ابعاد خـود تـا مـدت مناسـبی مقاومـت و پایداری خود را حفظ نماید.
ث) به منظور جلوگیری از گسترش حریق متناسب با کاربری و ابعاد ساختمان فضابندی های مناسب در داخل ساختمان، به وسیله ساختارهای مقاوم حریق، صورت گیرد.
ج) راههای ارتباطی و فضاهای پنهان نظیر شفت ها، محل عبور کابلها و لولهها، فضاهای مجوف بین دیوارها و نماهای خارجی ساختمان و غیره به نحوی طراحی و اجرا شوند که از گسترش حریق از طریق داخل آنها جلوگیری به عمل آید.
چ) دیوارهای مشترک بین ساختمانها به نحوی طراحی و اجرا شوند که دربرابر گسترش حریق از یک ساختمان به ساختمان دیگر مقاومت نمایند.
ح) دیوارهای خارجی ساختمان، متناسب با کاربری و ابعاد ساختمان دربرابر گسترش حریق به خارج از آن مقاومت نمایند.
خ) بامها به نحوی طراحی و اجرا شوند که با توجه به موقعیت ساختمان از گسترش حریق از طریـق آن به اماکن مجاور جلوگیری شود.
کلیه تمهیدات لازم برای دسترسی نیروهای آتشنشانی به محل حریق در ساختمان درنظر گرفته شود. به این منظور لازم است:
الف) راه رسیدن خودروها، وسایل و امکانات آتشنشانی به مجاورت ساختمان وجود داشته باشد.
ب) برای دسترسی نیروهای آتشنشانی به فضاهای داخلی ساختمان مسیرهای امن درنظر گرفته شود.
پ) به تناسب کاربری و ابعاد ساختمان، برای استفاده نیروهای آتشنشانی، امکانات اطفایی در داخل ساختمان پیشبینی شود.
هر فضای پنهان افقی یا عمودی کـه حـاوی مـواد قابـل اشـتعال باشـد، بایـد توسـط جداکنندههایی آتش بند تائید شده محافظت شود.
در ساختمانهایی که بیش از یک کاربری وجود دارد، کاربری طبقات زیر هـر تصـرف براساس کاربری بالاترین طبقه واقع در زیر آن تصرف درنظر گرفته میشود. در هر طبقه با چنـدین کاربری باید محدودکنندهترین شرایط اعمال گردد.

کتاب راهنمای مبحث سوم مقررات ملی ساختمان ایران(حفاظت ساختمان ها در مقابل حریق)
