ایمنی یک الزام است
با توجه به اهمیت موضوع حفاظت و ایمنی در برق و در مباحث بیمارستانی و تجهیزات درمانی سه سوال عمده مطرح می شود:
1)چگونه می توان از سوختگی های ناشی از نشتی جریان در اتاق عمل جلوگیری کرد؟
2)استاندارد های بین المللی در خصوص سیستم های ارت بیمارستانی چه شیوه هایی را پیشنهاد می کنند؟
3) چگونه می توان با آموزش پرسنل را از این خطرات مطلع کرد؟
خطرات ناشی از نشتی جریان و حوادث متعددی که به علت عدم کارایی و یا قطع سیستم ارتینگ در اتاقهای عمل ICU, CCU وNICU بوجود می آید، باعث وارد آمدن شوک الکتریکی به بیماران و یا کارکنانی که با وسایل الکتریکی تماس دارند می شود.
به طور خلاصه خطرات عمده ناشی از جریان های الکتریکی در اتاق عمل به شرح ذیل است:
خطرات اتاق عمل
در اتاق عمل دو خطر الکتریکی مهم وجود دارد. اولین خطر انفجار گازهای بیهوشی است که با جرقه الکتریکی می تواند آغاز شود. خطر دوم از اتصال مریض به دستگاه و در واقع کیفیت اتصال بیمار به الکترودهای بازگشتی از واحد الکتروسرجری ناشی می‌شود.
بیمار در حین عمل جراحی از دو ناحیه به ژنراتور واحد الکتروسرجیکال متصل می‌شود. در اولین نقطه، جریان از طریق سطح کوچک الکترود به بدن بیمار وارد می‌شود. در نقطه دوم جریان از طریق الکترودهای با سطح مقطع بزرگ از بدن بیمار خارج می‌شود. نقطه دوم، سرد است و شدت جریان پایینی در این نقطه وجود دارد. بیمار توسط یک سطح تماسی بزرگ (صفحه فلزی با مقاومت کم) در سیم های بازگشتی به واحد الکتروسرجیکال حفاظت می شود.
تماس های رسانا، نواحی کوچکی هستند که می توانند در صفحه فلزی (Plate) تولید آتش سوزی کنند. زمین شدن اتفاقی بیمار در نقاط دیگر نیز می تواند تولید آتش‌سوزی کند.
اگر چه بیشتر گازهای بیهوشی که در اتاق عمل استفاده می شود، کاملا پایدار هستند، اما باید از شارژ الکتریکی و انفجار گازها جلوگیری شود. برای جلوگیری از این خطرات، تمام پرسنل و تمام تجهیزات در داخل اتاق عمل باید به زمین متصل شوند. کف اتاق عمل، رسانای الکتریکی است و به زمین متصل شده است. تمام تجهیزات اتاق عمل باید مسیر رسانایی به کف اتاق عمل داشته باشند. تمام پرسنل باید کفش‌هایی را بپوشند که نوار رسانایی در تماس با پاهایشان داشته باشد. گان ها و کتان های جراحی بایستی از پارچه های رسانا باشند. این احتیاط ها، از شارژ شدن ناشی از تراکم و جمع‌شدن جلوگیری می کند و همچنین احتمال دشارژ الکتریکی را کمتر می کنند.
پریزهای الکتریکی در اتاق عمل از سطح زمین بالاتر هستند. چرا که گازهای بیهوشی سنگین تر از هوا هستند و این کار از تراکم گازها در نزدیکی پریزهای الکتریکی جلوگیری می کند و به دلیل آن که در واحد الکتروسرجیکال ولتاژهای الکتریکی بزرگی ایجاد می شود، با بالا نگه داشتن پریزهای الکتریکی از سطح زمین، از انفجار گازهای بیهوشی جلوگیری می شود.
پرستاران و کارکنان اتاق عمل باید با آگاه بودن از موقعیت هایی که می تواند تولید خطر کند و بازرسی های مرتب تجهیزات ، حفاظت الکتریکی را بالاتر برند.
این کار می تواند با کنترل کردن تمام سیم ها و پریزها و اتصالات زمین انجام شود. پلاریته و پیوستگی اتصال زمین پریزهای الکتریکی می تواند با استفاده آنالیز ورهایی مختلف بررسی شود. جریان های نشتی نیز می تواند با Leakage meter اندازه گیری شود. این کار با اتصال دو پروب Leakage meter به دستگاه و نقطه زمین انجام می شود. اندازه گیری، مقدار جریان نشتیرا که می تواند وارد بدن شود نشان می دهد.
الکتروفیزیولوژی
الکتروفیزیولوژی تاثیرات جریان الکتریکی بر روی بدن انسان را مطالعه می کند. وارد شدن جریان الکتریکی به بدن می تواند سبب انقباضات ماهیچه ای، سوختگی الکتریکی و سوختگی شیمیایی شود. هر کدام از این موارد در سطح آستانه متفاوتی رخ می‌دهد. گیرنده‌های شوک بسته به این که پوست سالم یا خیس یا مجروح باشد، تقسیم‌بندی می شوند. مقاومت پوست اندازه گیری شده از یک دست تا دست دیگر تقریبا 000/100 اهم است. سطح بالای مقاومت فلوی جریان از volt-120 و جریان 2-1 میلی آمپر را محدود می کند.
هنگامی که پوست خیس باشد یا سطح خراش و آسیب دیده باشد، مقاومت پوست در حدود 1000 اهم کاهش می یابد و جریان به ارگان‌های داخلی مخصوصا قلب دسترسی مستقیم پیدا می کند. هنگامی که پوست سالم است جریان در حدود MA1 لازم است تا توسط بدن حس شود. این مقدار جریان آستانه جریان سنس شده توسط بدن است.
فلوی جریان بزرگ تر از MA1، ماکروشوک شناخته می شود. این سطح از جریان می‌تواند نتیجه خطرات تجهیزات بیمارستانی یا دیگر تجهیزات خارج بیمارستان باشد، مانند فرسایش سیم چراغ مطالعه، سیم کشی نادرست سیستم تهویه هوا، خرابی سشوار و …
آستانه جریان حس شده در بدن انسان MA1است. آستانه جریانی که می تواند به بدن ضرر برساند MA10 است. جریان بالاتر از MA10، سبب فلج و رعشه ماهیچه می شود و می‌تواند سبب فریز شود یا مانع از آن شود که فرد شیء الکتریکی مورد نظر را رها کند و باعث ایجاد شوک الکتریکی می شود. هر چه سطح جریان بالاتر می رود، فلج و رعشه (Paralysis) به شش ها و قلب کشیده می شود و باعث ایجاد تداخل در تنفس و آریتمی های قلبی می شود و حتی می تواند سبب از کار انداختن قلب شود.
در جریان های بالاتر از MA100، سوختگی شدید بافت ها می تواند رخ دهد. در سطوح پایین جریان برای مدت زمان زیاد می تواند اثرات مشابه با سطوح بالای جریان داشته باشد. اغلب پوست بدن بیمار به دلیل وارد کردن سوزن یا کاتتر دارای خراش است. در این حالت جریان الکتریکی می تواند به راحتی به قلب راه یابد و مقدار خیلی کم جریان می تواند بر روی ریتم قلبی تاثیر گذارد. جریان های به کوچکی 180 میکروآمپر می تواند سبب فیبریلاسیون قلبی در بیماران آسیب پذیر شود. تفاوت مهم بین میکروشوک و ماکروشوک در تفاوت های وسیع آستانه جریان است( یک میلی آمپر برای ماکروشوک و 10میکروآمپر برای میکروشوک.) بیمارانی که در سطوح پایین جریان دچار آسیب می شوند، بیماران حساس به جریان الکتریکی هستند. تفاوت دیگر میکروشوک و ماکروشوک در تغییرات بزرگ مقاومت الکتریکی بدن است. افراد با پوست سالم (آن‌ها که در معرض ماکروشوک هستند) دارای مقاومت 000/100 اهم هستند و افراد با پوست زخمی یا خیس ( بخش هایی که در معرض خطر میکروشوک هستند) دارای مقاومت 1000اهم هستند.
خطرات الکتریکی
حفاظت الکتریکی در بیمارستان ها بسیار مهم است چرا که ممکن است بیمار تحت یک پروسه درمانی قرار گیرد که باعث کاهش مقاومت بدن شود. همچنین ممکن است بیمار بیهوش باشد یا قادر نباشد که به طور نرمال به جریان الکتریکی پاسخ دهد. به علاوه محلول های رسانای الکتریکی، نظیر محلول نمک در اطراف بیمار حضور دارد و ممکن است بر روی تجهیزات الکتریکی چکیده یا ریخته شوند.
جریان الکتریکی: آسیب هایی که از جریان های الکتریکی ایجاد می شود بستگی به دامنه جریان الکتریکی ، مسیر ورود جریان وارد بدن و همچنین مدت زمان وارد شدن جریان الکتریکی به بدن دارد. ماهیت جریان الکتریکی شناور درون یک مدار با شناور شدن خون در سیستم گردش خون انسان شباهت دارد. در این تشابه منبع انرژی با قلب نشان داده می شود و فلوی خون شناور درون شریان ها و سیاهرگ ها با جریان الکتریکی شناور در رساناها و دیگر اجزای مدار الکتریکی شباهت دارد. به کار بردن پتانسیل الکتریکی به یک مدار الکتریکی تولید جریان از طریق مسیرهای رسانا می کند. این مسئله با تغییرات فشار خون شباهت دارد که به سبب انقباض ماهیچه قلب رخ می دهد. برای آن که جریان الکتریکی در گردش باشد باید مسیر پیوسته ای بین منبع پتانسیل و اجزاء مدار وجود داشته باشد.
جریان نشتی: سیستم ها و اجزاء الکتریکی درون پوشش های عایقی قرار گرفته اند، اگر عایق بندی خراب شود جریان می تواند نشت کند و به سمت زمین روانه شود که این مسیر ممکن است از طریق بدن بیمار یا اپراتور ایجاد می شود.
طبقه بندی تجهیزات: چندین روش برای حفاظت اپراتور و بیمار از جریان های نشتی و آسیب های الکتریکی وجود دارد.
کلاس1 : تجهیزات کلاس یک از 3 کابل اصلی تشکیل شده اند که یکی از آن ها کابل زمین (یا سیم زمین) است. بخش های خارجی فلزی تجهیزات کلاس 11 به این سیم زمین متصل شده اند ، از این رو اگر در داخل دستگاه خطایی رخ دهد و به بدنه دستگاه برسد، سیم زمین، جریان Fault خطا زمین متصل می کند. کنترل کردن مرتب دستگاه، اطمینان از سالم بودن کانکتورها و اتصال به زمین را ایجاد می کند.
کلاس2 : این تجهیزات با دو مربع تو در تو، با مفهوم دوبل ایزولاسیون نمایش داده می‌شود. در این کلاس نیازی به اتصالات زمین وجود ندارد. تجهیزات کلاس 22 با دوپین اصلی تجهیز می شوند. خطا الکتریکی که داخل تجهیزات رخ می دهد، خیلی ضعیف است که بتواند خطرساز باشد، چرا که عایق بندی دوبل از بخش های خارجی محافظت می کند.
کلاس3یا Defibrillator-Proof: برخی از تجهیزات پزشکی درون بیمارستان با نشان دیفیبریلاتور(Defibrillator-Proof) طبقه بندی می شوند. زمانی که دیفیبریلاتور بر روی بدن بیمار در حال دشارژ شدن است (در حال استفاده است) دارای نشان دیفیبریلاتور است. تجهیزات با این علامت و نشان در هنگام استفاده نمی توانند به بیمار آسیب برسانند. تجهیزات با نشان دیفیبریلاتور می توانند در طول دیفیبریلاسیون به مریض متصل باشند. این تجهیزات با یکی از علامت های زیر مشخص می شوند.
وسایل محافظتی: بیشتر نواحی مراقبتی بیمارستان ها از وسایل محافظتی پر شده است. این دستگاه ها به طور مرتب با توجه به استانداردهای تدوین شده تست می شوند. سطح حفاظت تعیین شده دستگاه بستگی به نوع تجهیزات متصل به آن و محل قرارگیری آن دارد.
سوئیچ های محافظتی (Residual Current Devices):
RCD ها یا سوئیچ های محافظتی در بخش های درمانی برای مشاهده و محافظت منبع اصلی الکتریکی دستگاه به کار می رود. RCD جریان های نشتی تجهیزات را سنس(حس) می‌کنند. اگر جریان نشتی مهمی در دستگاه رخ دهد، RCD ، جریان نشتی را ثبت می کند و منبع پاور تجهیزات را در مدت 40میلی ثانیه قطع می کند. RCD بیمارستانی بسیار حساس تر از RCDای است که در منازل استفاده می شود. RCD بیمارستانی جریان نشتی به اندازه 10میلی آمپر را،حس می کنند. خروجی منبع الکتریکی متصل به RCD دارای لامپی است. هنگامی که جریان نشتی افزایش یابد، این لامپ روشن می‌شود.
تابلو های ترانس ایزوله بیمارستان:
از سال 1971 طبق استانداردهایVDE,IEC کاربرد سیستم جدیدی به نام سیستم ایزولاسیون الکتریکی در بیمارستانها آزمایشگاهها و مراکز درمانی توصیه گردید. این سیستم بطور کامل از وارد آمدن شوک الکتریکی جلو گیری می کندو هم اکنون جزء تجهیزات ضروری بیمارستانها و آزمایشگاهها قرار دارد.
برای مشاهده کتاب هندبوک ایمنی در کارگاه‌های ساختمانی و صنعتی، اینجا کلیک کنید.
برای مشاهده کتاب مبحث دوازدهم مقررات‌ملی‌ساختمان (ایمنی‌و‌حفاظت‌کار در حین‌اجرا)، اینجا کلیک کنید.
