مقدمه
در سال 1871 میلادی ( 1250 هجری شمسی ) ماشین گراماختراع شد . این اختراع گامی اساسی در راه ایجاد صنعت برق تجاری بود ، زیرا پس ازآن تبدیل انرژی مکانیکی (و هر نوع انرژی دیگری که بتوان از آن کار مکانیکی به دستآورد ) به انرژی برقی ممکن گردید
یازده سال پس ازآن، درسال 1882 میلادی ( 1261هجری شمسی ) توماس ادیسون نخستین موسسه برق تجاری خود را برای تامین روشنایی در یکی از خیابانهای نیویورک افتتاح کرد
بیان دو واقعه مهم بالا برای درک رابطه زمانی بین تاریخ پیدایش صنعت برق در جهان و در ایران خالی از فایده نیست . چنانکه خواهدآمد ، اولین مولد برق در ایران ، سه سال بعد از موسسه برق توماس ادیسون به کارافتاد.
یازده سال پس ازآن، درسال 1882 میلادی ( 1261هجری شمسی ) توماس ادیسون نخستین موسسه برق تجاری خود را برای تامین روشنایی در یکی از خیابانهای نیویورک افتتاح کرد
بیان دو واقعه مهم بالا برای درک رابطه زمانی بین تاریخ پیدایش صنعت برق در جهان و در ایران خالی از فایده نیست . چنانکه خواهدآمد ، اولین مولد برق در ایران ، سه سال بعد از موسسه برق توماس ادیسون به کارافتاد.
از 1300 تا 1310
از اوایل سالهای 1300 به بعد ، با آگاهی و علاقه مندشدن بخش خصوصی به مزایای برق ، رفته رفته در شهرهای بزرگ و کوچک ایران ، تاسیساتی برای تولید و توزیع و فروش برق ایجاد شد. این گونه فعالیتها عموما” درمقیاسهای کوچک و محدود وبه طور کلی منفک از یکدیگر انجام می گرفت و البته نیاز به هماهنگی هم درشرایط آن روزهای نخستین احساس نمی شد درهمین دوران برخی ازکارخانه های صنعتی جدیدالتاسیس هم دارای تجهیزات برق اختصاصی شدند که داد و ستدهایی نیز با موسسات برق شهری داشتند
در 1310
برای نخستین بار ، شبانه روزی کردن برق در تهران درمیان دولتمردان آن زمان مطرح شد و اقدامات اولیه برای تحقق آن صورت گرفت
در 1316
پس از شش سال و با گذراندن نشیب و فراز های بسیار ،بلاخره در تاریخ 25 /6 / 1316 نیروگاه بخاری ساخت کارخانه اشکودای چکسلواکی با قدرت 4×1600= 6400 کیلو وات در محل کنونی شرکت برق منطقه ای تهران نصب شد و به بهره برداری رسید
با وجود آن که در تهران به علت وسعت شهر و موقعیت سیاسی و اجتماعی آن ، سرمایه گذاری دولتی در کار برق رسانی پیش از همه شهرهای دیگر آغاز شد ، بخش خصوصی هم در امور برق رسانی در تهران فعالیت قابل توجهی داشت به نحوی که در سال 1341 یعنی سال تاسیس سازمان برق ایران تعداد شرکتهای خصوصی که هر یک در بخشی از شهرتهران فعالیت داشتند به 32 شرکت رسیده بود
با وجود آن که در تهران به علت وسعت شهر و موقعیت سیاسی و اجتماعی آن ، سرمایه گذاری دولتی در کار برق رسانی پیش از همه شهرهای دیگر آغاز شد ، بخش خصوصی هم در امور برق رسانی در تهران فعالیت قابل توجهی داشت به نحوی که در سال 1341 یعنی سال تاسیس سازمان برق ایران تعداد شرکتهای خصوصی که هر یک در بخشی از شهرتهران فعالیت داشتند به 32 شرکت رسیده بود
از 1327 تا 1334
برنامه هفت ساله اول عمرانی کشور به اجرا در آمد که در آن سهمی هم برای توسعه صنعت برق در کشور با هدف تامین مصارف خانگی شهرها و فراهم کردن رفاه اجتماعی منظور شده بود. دراین دوران،سازمان برنامه تعدادی مولدهای دیزلی 50و 100و 150 کیلو واتی را خریداری کرد و با بهره 3 درصد به شهرداریها و شرکتهای برق خصوصی فروخت و چون دریافت کنندگان کمک سازمان برنامه می بایست تواناییهای لازم را برای تقبل 50 درصد از سرمایه گذاریها داشته باشند ، طبعا” اعطای کمکها ، بهامکانات مالی شهرها و موسسه های وام گیرنده بستگی داشت . به هر صورت در پایان برنامه اول،جمع قدرت نامی نصب شده در کشور به 40 مگاوات و میزان انرژی تولیدی سالانه به حدود 200 میلیون کیلو وات ساعت رسید
از 1334 تا 1341
در این سالها برنامه هفت ساله عمرانی دوم کشور اجراشد . سهم برق در این برنامه ، با هدف افزایش تولید برق ، کاهش هزینه های تولید وپایین آوردن سطح عمومی نرخها درنظر گرفته شده بود
دراین برنامه بنابر توصیه کارشناسان خارجی و داخلی، برای توسعه تاسیسات برق چهار حوزه فعالیت به شرح زیرمنظور گردید
– منطقه خوزستان
– منطقه تهران
– شهرهای بزرگ
– شهرهای کوچک
بدین ترتیب می توان گفت که اندیشه فراتر رفتن از محدوده هر شهر درکار توسعه صنعت برق،در برنامه دوم شکل گرفت. شروع به کار احداث نیروگاههای برق آبی مهم کشور شامل سد دز (با ظرفیت اولیه 130 مگاوات ) ، سد کرج (با ظرفیت 91 مگاوات ) و سد سفیدرود (با ظرفیت اولیه 35 مگاوات) همچنین نیروگاه حرارتی طرشت (به قدرت 50مگاوات)ازدستاوردهای این دوره است
دراین برنامه بنابر توصیه کارشناسان خارجی و داخلی، برای توسعه تاسیسات برق چهار حوزه فعالیت به شرح زیرمنظور گردید
– منطقه خوزستان
– منطقه تهران
– شهرهای بزرگ
– شهرهای کوچک
بدین ترتیب می توان گفت که اندیشه فراتر رفتن از محدوده هر شهر درکار توسعه صنعت برق،در برنامه دوم شکل گرفت. شروع به کار احداث نیروگاههای برق آبی مهم کشور شامل سد دز (با ظرفیت اولیه 130 مگاوات ) ، سد کرج (با ظرفیت 91 مگاوات ) و سد سفیدرود (با ظرفیت اولیه 35 مگاوات) همچنین نیروگاه حرارتی طرشت (به قدرت 50مگاوات)ازدستاوردهای این دوره است
در 1341
برنامه سوم عمرانی کشورآغاز شد. با پذیرش نقش زیربنایی صنعت برق،در این برنامه نیز اعتبارات قابل توجهی برای این صنعت تخصیص داده شد
در این برنامه که 5/5 سال به طول انجا مید(تاآخرسال 1346)،در مجموع،مبلغ 21میلیارد ریال در صنعت برق هزینه گردید که به طورکلی سه بخش را در بر می گرفت
تامین برق مراکز عمده مصرف شامل شهرهای تهران، اصفهان، شیراز، مشهد، تبریز،رشت –
همدان و ساری
تامین برق 17 شهر متوسط کشورشامل شهرهای آمل،چالوس،اردبیل،مراغه، لاهیجان،ارومیه، یزد –
بهشهر، بوشهر، قزوین ،کرج، بابلسر وکرمانشاه
تامین برق شهرهای کوچک –
در همین برنامه ، تشکیل سازمان برقایران به منظور اشراف کلی واعمال مدیریت بر برنامه ریزی و اجرای طرحهای تولید وایجا د موسسات تولید ، انتقال و توزیع برق و هدایت سرمایه گذاریها دربخش برق پیشبینی شده بود این سازمان درتاریخ 13دی ماه1341 رسما” تشکیل یافت و تا پایان سال 1344 که عملا” دروزارت آب وبرق ادغام شد به انجام وظایف خود ادامه داد
در این برنامه که 5/5 سال به طول انجا مید(تاآخرسال 1346)،در مجموع،مبلغ 21میلیارد ریال در صنعت برق هزینه گردید که به طورکلی سه بخش را در بر می گرفت
تامین برق مراکز عمده مصرف شامل شهرهای تهران، اصفهان، شیراز، مشهد، تبریز،رشت –
همدان و ساری
تامین برق 17 شهر متوسط کشورشامل شهرهای آمل،چالوس،اردبیل،مراغه، لاهیجان،ارومیه، یزد –
بهشهر، بوشهر، قزوین ،کرج، بابلسر وکرمانشاه
تامین برق شهرهای کوچک –
در همین برنامه ، تشکیل سازمان برقایران به منظور اشراف کلی واعمال مدیریت بر برنامه ریزی و اجرای طرحهای تولید وایجا د موسسات تولید ، انتقال و توزیع برق و هدایت سرمایه گذاریها دربخش برق پیشبینی شده بود این سازمان درتاریخ 13دی ماه1341 رسما” تشکیل یافت و تا پایان سال 1344 که عملا” دروزارت آب وبرق ادغام شد به انجام وظایف خود ادامه داد
در 1343
قانون تاسیس وزارت آب و برق در تاریخ 16/1/1343 به دولت ابلاغ شد در بخش برق ، وظایف زیر برعهده این وزارت خانه قرار می گرفت
تهیه و اجرای برنامه ها و طرحهای تولید و انتقال نیرو به منظور تاسیس مراکز تولید برق منطقه ای –
و ایجادشبکه های فشار قوی سراسر کشور
اداره تاسیسات برق که بهم وجب بند بالا ایجاد می شود و بهره برداری از آنها –
نظارت بر نحوه استفاده ازنیروی برق –
سازمان برق ایران در سال 1344 به عنوان واحد برق در وزارت آب وبرق ادغام شد، وسازمانهای دیگری هم که تاآن زمان به توسط سازمان برنامه ، سازمان برق ایران یا به نحو دیگر به وجود آمده بودند تحت پوشش نظارتی وزارت آب و برق قرارگرفتند
در آذر ماه همین سال اساسنامه شرکتهای برق منطقه ای تدوین شد و بدینترتیب تعداد 10 شرکت برق منطقه ای ( علاوه برسازمان آب و برق خوزستان که از سال 1339 ایجاد شده بود ) تشکیل یافت که عبارت بودند از شرکتهای برق منطقه ای ( تهران ) ، ( اصفهان ) ، ( خراسان ) ، ( آذربایجان ) ، (فارس) ، (مازندران) ، (گیلان) ، (جنوب شرقی ایران) ، (کرمانشاهان) و (همدان و کردستان)
با تشکیل شرکتهای برق منطقه ای ، صنعت برق کشور صورتی سازمان یافته و منسجم به خود گرفت. حوزه های زیرپوشش این شرکتها در ابتدا تمامی مساحت کشور را شامل نمی شد و نوعا” از تقسیمات کشوری نیز پیروی نمی کرد تعداد و حوزه های جغرافیایی شرکتهای برق منطقه ای با گذشت زمان مشمول اصلاحاتی گردید به طوری که درحال حاضر تعداد آنها به 16 می رسد و در مجموع تمامی کشور را پوشش می دهند
تهیه و اجرای برنامه ها و طرحهای تولید و انتقال نیرو به منظور تاسیس مراکز تولید برق منطقه ای –
و ایجادشبکه های فشار قوی سراسر کشور
اداره تاسیسات برق که بهم وجب بند بالا ایجاد می شود و بهره برداری از آنها –
نظارت بر نحوه استفاده ازنیروی برق –
سازمان برق ایران در سال 1344 به عنوان واحد برق در وزارت آب وبرق ادغام شد، وسازمانهای دیگری هم که تاآن زمان به توسط سازمان برنامه ، سازمان برق ایران یا به نحو دیگر به وجود آمده بودند تحت پوشش نظارتی وزارت آب و برق قرارگرفتند
در آذر ماه همین سال اساسنامه شرکتهای برق منطقه ای تدوین شد و بدینترتیب تعداد 10 شرکت برق منطقه ای ( علاوه برسازمان آب و برق خوزستان که از سال 1339 ایجاد شده بود ) تشکیل یافت که عبارت بودند از شرکتهای برق منطقه ای ( تهران ) ، ( اصفهان ) ، ( خراسان ) ، ( آذربایجان ) ، (فارس) ، (مازندران) ، (گیلان) ، (جنوب شرقی ایران) ، (کرمانشاهان) و (همدان و کردستان)
با تشکیل شرکتهای برق منطقه ای ، صنعت برق کشور صورتی سازمان یافته و منسجم به خود گرفت. حوزه های زیرپوشش این شرکتها در ابتدا تمامی مساحت کشور را شامل نمی شد و نوعا” از تقسیمات کشوری نیز پیروی نمی کرد تعداد و حوزه های جغرافیایی شرکتهای برق منطقه ای با گذشت زمان مشمول اصلاحاتی گردید به طوری که درحال حاضر تعداد آنها به 16 می رسد و در مجموع تمامی کشور را پوشش می دهند
در 1347
برنامه چهارم عمرانی آغازشد. دراین برنامه که تاپایان سال 1351 ادامه داشت ، نگرش به صنعت برق به عنوان یک صنعت زیربنایی و بادید کلان نگر صورت گرفت . احداث خطوط انتقال نیروی سراسری و تاسیس نیروگاههای نسبتا” بزرگ آبی وحرارتی درطی این برنامه نضج گرفت، به طوری که درطول برنامه،جمع قدرت نامی نصب شده در کشور از 1599 مگاوات به 3354 مگاوات ( با رشد متوسط سالانه 16درصد) وتولید انرژی برق از 4133 میلیون کیلووات ساعت به9553 میلیون کیلووات ساعت ( با رشد متوسط سالانه 2/18 درصد ) بالغ گردید و تعداد مشترکان در تعرفه های مختلف به 1669 هزار رسید
در طی این برنامه ، مسئولیت برق نزدیک به 190 شهر کشور بر عهده وزارت آب و برق قرار گرفت . برق مورد نیاز شهرهای کوچک ، شهرکها و تعدادی ازروستاهای برقدار به توسط بخش خصوصی و یازیرنظر و بامدیریت شهرداریها تامین میشد.تعداد روستاهای برقدار کشور از 148 روستا درآغاز برنامه ، به 491 روستا درپایانسال 1351 رسید
در طی این برنامه ، مسئولیت برق نزدیک به 190 شهر کشور بر عهده وزارت آب و برق قرار گرفت . برق مورد نیاز شهرهای کوچک ، شهرکها و تعدادی ازروستاهای برقدار به توسط بخش خصوصی و یازیرنظر و بامدیریت شهرداریها تامین میشد.تعداد روستاهای برقدار کشور از 148 روستا درآغاز برنامه ، به 491 روستا درپایانسال 1351 رسید
در 1348
به منظور استفاده صحیحتر از منابع و امکان برقراری دادوستد انرژی برقی بین مناطق و کار تولید و انتقال برق به طور کلان ، شرکت تولید و انتقال نیروی برق ایران (توانیر) از سال 1348 آغاز به کار کرد. اساسنامه و شرح وظایف این شرکت ، بنا بر ضرورتهای زمان تا کنون سه بار مورد تجدید نظر قرار گرفتهاست . ازسال 1375 تا کنون ، این شرکت با نام “سازمان مدیریت تولید و انتقال نیروی برق ایران ( توانیر ) ” ، فعالیتها و ماموریتهای معاونت امور
برق وزارت نیرو رانیز برعهده دارد و هدفها وظایف زیر را دنبال میکند
تهیه و تدوین و پیشنهاد استراتژیها و سیاستها و برنامه های برق کشور –
برنامه ریزی ، نظارت ، کنترل وهدایت برق کشور –
ایجاد هماهنگی و نظارت بر شبکه سراسری برق –
برنامه ریزی ونظارت بر مصارف مختلف برق کشور –
حفظ یکپارچگی و پایداری شبکه سراسری برق کشور –
برق وزارت نیرو رانیز برعهده دارد و هدفها وظایف زیر را دنبال میکند
تهیه و تدوین و پیشنهاد استراتژیها و سیاستها و برنامه های برق کشور –
برنامه ریزی ، نظارت ، کنترل وهدایت برق کشور –
ایجاد هماهنگی و نظارت بر شبکه سراسری برق –
برنامه ریزی ونظارت بر مصارف مختلف برق کشور –
حفظ یکپارچگی و پایداری شبکه سراسری برق کشور –
در 1352
برنامه پنجم عمرانی از این سال آغاز شد و تا پایانسال 1356 ادامه یافت سیاستهای زیر بر اجرای برنامه ای صنعت برق در این برنامه حاکم بود
احداث واحدهای بزرگ حرارتی در شمال و جنوب کشور به لحاظ دسترسی آسانتر بهمنابع –
سوخت و سواحل دریا
ایجاد سد بر روی رودخانه های بزرگ</fon
برای اشنایی با کتاب برقکار صنعتی درجه 2 اینجا کلیک کنید.
برای آشنایی با دوره آموزش نقشه کشی برق صنعتی eplan electric p8 اینجا کلیک کنید.
