انرژی الکتریکی که در نیروگاه ها تولید می شود توسط تأسیسات انتقال که عبارتند از پست ها و خطوط انتقال و فوق توزیع می باشد ، به ورودی های شبکه توزیع تحویل می گردد تا از طریق شبکه توزیع به مصرف کنندگان نهایی برسد . ولتاژ خطوط انتقال نیرو در کشور در سطوح 400 ، 230 و خطوط فوق توزیع در سطوح 132 ، 66 و 63 کیلوولت می باشد . خطوط و پستهای انتقال و فوق توزیع پاسخگوی نیاز مصرف مشترکین برق ، افزایش پایداری و قابلیت اطمینان سیستم و اتصال و مبادله انرژی با کشورهای همسایه می باشد .
در یک محیط رقابتی لازم است همه شرکت کنندگان در بازار امکان دسترسی به شبکه انتقال را داشته باشند . در ساختار جدید صنعت برق توسعه شبکه انتقال با هدف فراهم نمودن فضای رقابتی خریداران و فروشندگان انرژی الکتریکی ، توجه محققین را جلب نموده است . چون روش های متداول توسعه شبکه انتقال ، رفتار بازار برق را مدل نمی کنند ، از این رو برای محیط های رقابتی مناسب نمی باشند. بنابراین در استراتژی جدید هدف اصلی ایجاد قابلیت حداکثر رقابت و رسیدن به حداقل هزینه سرمایه گذاری جهت تأسیسات جدید در برنامه ریزی ها می باشد .
بهره برداری از تأسیسات شبکه انتقال نیرو پیچیدگی خاص خود را دارد ، به علاوه از دیدگاه مطالعات سیستم نیز حائز اهمیت است .
مطالعات سیستم برای موارد زیر ضروری است :
توسعه تأسیسات انتقال نیرو ، تعیین و الگوی بهره برداری مطمئن و پایدار ، چیدمان بهینه واحدهای تولید ، برنامه ریزی تعمیر تجهیزات با توجه به گستردگی حالات مختلف و محتمل بهره برداری و در دسترس بودن تجهیزاتی مانند : خطوط ، ترانس ها و تجهیزات جانبی ، تست ها و تنظیم سیستم های حفاظتی ، بهره برداری بهینه از ظرفیت تولید و بهره مندی بیشینه مصرف کنندگان از برق مطمئن و با کیفیت مناسب .
به دلیل وسعت شبکه برق ایران و موقعیت جغرافیایی کشور در منطقه ، مرکزیت و راهبری شبکه برق کشورهای عضو اکو عملاً می تواند به کشور ایران محول شود . به علاوه تجربه صنعت برق ایران در برقراری ارتباط با شبکه های برق کشور های همسایه ، جمهوری آذربایجان ، ارمنستان ، ترکیه، ترکمنستان ، افغانستان ، پاکستان و عراق به عنوان مزیت فنی برای کشور ، محسوب می شود . هم اکنون 7 کشور عضو اکو به ایران متصل هستند و این مشابه حالتی است که در گذشته برای اروپا به وجود آمده بود . این مهم می طلبد که کارشناسان و دست اندرکاران ذیربط ایران از قوانین و مقررات شبکه برق اروپا اطلاعات جامع و کامل داشته باشند تا عملاً قابلیت های لازم برای انتقال فناوری اروپا به ایران فراهم گردد .
با اتصال شبکه برق ایران به شبکه برق کشورهای عضو اکو و به دنبال آن اتصال به شبکه اروپا ، مشکلات کنترل فرکانس، ولتاژ ، ذخیره و مسایل دیگر منتفی خواهد شد .
تغییرات سریع و تحولات تکنولوژی سال های اخیر و افزایش چشمگیر هزینه های سرمایه گذاری به ویژه در پروژه های ملی ، هزینه های بهره برداری و نگهداری از این طرح ها ، موجب توجه جدی به روش های علمی صرفه جویی در هزینه ها شده است . چون روش های سنتی ارزیابی فنی و اقتصادی پروژه های عمرانی دیگر چندان کار آمد نیست ، لذا بایستی در فرایند مدیریت هزینه در پروژه ها ، روش ها و تکنیک های جدید ابداع و جایگزین گردد تا کنترل هزینه ها بصورت علمی تر انجام پذیرد .
مهندسی ارزش به عنوان یک تکنیک کارآمد در رسیدن به اهداف پروژه ها با صرف حداقل هزینه و حفظ کیفیت ، جایگاه مناسب تری نسبت به سایر تکنیک ها در مدیریت و برنامه ریزی پروژه ، به خود اختصاص داده است . از زمان مطرح شدن مهندسی ارزش در طراحی محصول ، تاکنون تحولات اساسی در نحوه تجزیه و تحلیل مسایل به وجود آمده است .
در سال های اخیر مقوله مهندسی ارزش در کلیه بخش های صنعت برق بویژه بخش انتقال ، جایگاه ویژه ای یافته است و دوره ها و کارگاه های متعددی در این زمینه برگزار شده است که برگزاری کارگاه مهندسی ارزش “مدول 1” بخش انتقال نیرو ، طبق استاندارد انجمن بین المللی مهندسی ارزش Save International از آن جمله است .
با توجه به ضرورت ارتقای شبکه انتقال نیروی کشور ، خوشبختانه احداث خطوط 765 کیلوولتی از سوی شرکت توانیر به سازمان توسعه برق ایران ابلاغ گردیده است و اقداماتی توسط سازمان مزبور آغاز شده که فاز اول طرح از عسلویه شروع و پس از عبور از تیران اصفهان به تهران می رسد . امید است این طرح بسیار مهم در یک دوره 6 ساله به بهره برداری برسد. البته پروژه های دیگری نیز در ارتباط با این طرح در فازهای بعدی اجرا خواهد شد .
همچنین برای نخستین بار طرح HVDC بین شبکه مرکز تا شبکه شمال شرق از طرف شرکت توانیر به سازمان توسعه برق ایران ابلاغ شده است . بر اساس این طرح ، انتقال توان با ولتاژ بالای DC صورت می پذیرد که مطالعات تکمیلی قرار است توسط مشاورین ذیصلاح انجام شود .
سالانه به طور متوسط حدود 2300 میلیارد تومان برای توسعۀ شبکه انتقال در سطح کشور لازم می باشد . با اجرای طرح های نوین نظیر ولتاژ بالای 765 کیلوولت ، HDVC و ساخت داخل پست های GIS ، عملاً بودجۀ بیشتری برای توسعۀ شبکه انتقال لازم می باشد .
توسعه شبکه های انتقال و فوق توزیع
هم راستا با احداث و توسعه نیروگاه های مختلف کشور ، اجرای طرح های انتقال نیرو با استفاده از فناوری های نوین ضروری است ، تا در نیرو رسانی به شبکه های توزیع داخلی و تبادلات برون مرزی با مشکل مواجه نشود .
مطالعات قابلیت اطمینان شبکه های انتقال در دنیا از اهمیت روز افزون برخوردار است و درکشور ما نیز این مطالعات با همکاری دانشگاه ها انجام شده است و از نتایج آن در طرح های توسعۀ شبکه استفاده می شود .
مطالعات برنامه ریزی و توسعه و احداث شبکه انتقال و فوق توزیع ، بر پایه برآورد نیاز مصرف برق در سال های آینده ، توسط واحدهای برنامه ریزی انجام می شود . برنامه ریزی های مزبور برای مقاطع زمانی کوتاه مدت ، میان مدت و بلند مدت صورت می گیرد . برنامه ریزی کوتاه مدت هر سال پس از وقوع پیک بار شبکه مورد بازنگری واقع می شود . پس از بررسی وضعیت شبکه و بار پست ها و خطوط انتقال و فوق توزیع ، مشکلات و نقاط ضعف شبکه شناسایی می گردد و به کمک مطالعات بخش بار جهت حداکثر بار همزمان تابستان سال بعد و با توجه به پروژه های در دست اقدام ، اولویت هر کدام از آن ها تعیین می گردد .
در مطالعات میان مدت و بلند مدت افق زمانی بیش از یک سال حتی تا 10 و 20 سال آینده مد نظر است و در این مطالعات نقاط ضعف شبکه های انتقال و فوق توزیع شناسایی و با توجه به پیش بینی بار انجام شده برای زمان های مذکور ، برای بهینه سازی و تقویت و توسعه شبکه ، پیشنهاد های لازم ارائه می گردد .
از طرح های مهم در دست اجرا ، تهیۀ 40 دستگاه پست GIS می باشد که به سازمان توسعه برق ایران ابلاغ گردیده است . هدف اصلی از اجرای این پروژه ، بومی سازی ساخت پست های مزبور می باشد . پست های GIS دارای مزایای متعددی است ، از جمله احتیاج به زمین کمتر ، امکان اجرا به صورت زیرزمینی و Indoor ، سرعت نصب ، کاهش قابل توجه حجم عملیات ساختمانی ، ضریب امنیتی بسیار بالا و قابلیت بهره برداری با حداقل تعمیرات و نگهداری می باشد .
بدین سبب احداث این پست ها در دنیا رایج شده است و با اجرای این پروژه اولاً نیازها ی داخلی تأمین خواهد شد ، ثانیاً با سیستم جدید توسعه و ارتقای تکنولوژی پست ها صورت خواهد گرفت و ثالثاً امکان صادرات هم ایجاد می گردد .
در سازمان توسعه برق ایران علاوه بر اجرای خطوط و پست های 400 کیلوولت ، اجرای 1200 کیلومتر خط 765 کیلوولت در مسیر عسلویه – اصفهان – تهران و 19 کیلومتر کابل زیر دریایی 132 کیلوولت گرزه – جزیره کیش و پروژه احداث پستهای 765 کیلولت عسلویه – اصفهان – تهران نیز جدیداً ابلاغ گردیده است .
به طوری که ملاحظه می شود در سال 88 طول خطوط انتقال و فوق توزیع به ترتیب 4020 و 3326 کیلومتر مدار و ظرفیت پست های انتقال و فوق توزیع 5691 و 3859 مگاولت آمپر افزایش یافته است . خطوط انتقال و فوق توزیع نسبت به سال 87 دارای رشد 6/9 و 6/5 درصد و ظرفیت پست های انتقال و فوق توزیع با رشد 0/6 و 3/5 درصد افزایش یافته است .
اصلاح و بهینه سازی شبکه های انتقال و فوق توزیع موجود
در راستای توسعه خطوط انتقال نیرو ، اصلاح و بهینه سازی شبکه انتقال نیز مورد توجه مسئولین و متخصصان صنعت برق کشور می باشد . چون تولید نیروگاه ها به وسیلۀ پست ها و خطوط انتقال با گذر از مسیرهای دارای شرایط فیزیکی و جوی و جغرافیایی گوناگون به مراکز مصرف منتقل می شود ، از این رو گاهی مشکلاتی در عملکرد خطوط انتقال پیش می آید که موجب بروز اختلال در شبکه برق کشور می گردد ؛ از سوی دیگر با توجه به اینکه تجهیزات به کار رفته در شبکه انتقال نیرو قدیمی دارای قدمت می باشند نمودارهای 40و 41 و همچنین مشکلات ناشی از کیفیت طراحی و ساخت پاره ای از تجهیزات ، برای آن که شبکه از اطمینان بالایی برخوردار شود ، توجه خاص و فراتر از فعالیت های معمول و متعارف ، لازم است . از این رو همواره اجرای پروژه های اصلاح و بهینه سازی شبکه انتقال ، ضروری است . به گونه ای که مشکلات ، محدودیت ها ، تنگناهای بهره برداری کاهش و بهره وری وکارائی تأسیسات و تجهیزات منصوبه در شبکه افزایش یابد .
برای حفاظت از شبکه انتقال در سال های اخیر ، دستورالعمل هایی جهت اصلاح و بهینه سازی خطوط و پست های انتقال به شرکت های برق منطقه ای ابلاغ شده است . این دستورالعمل ها حول سه محور جایگزینی ، بازسازی ،احیاء و نگهداشت تدوین گردیده است . معاونت های بهره برداری شرکت های برق منطقه ای بر مبنای مطالعات و بررسی رویداد حوادث نسبت به شناسایی تجهیزاتی که از نظر اتصال کوتاه ، سطح عایقی و سایر عوامل اساسی با وضعیت موجود شبکه و وظایفی که برای آن ها تعیین شده است ناهماهنگ باشند و پاسخگوی انتظارات بخش انتقال نیرو نباشند ، اقدام می نمایند و با هماهنگی معاونت هماهنگی تولید شرکت مادر تخصصی توانیر وکسب تأییدیه و تخصیص بودجه ، پروژه های اصلاحی سه محور اشاره شده را اجرا می نمایند . اجرای پروژه های مزبور تحت نظارت واحدهای ذیربط شرکت توانیر صورت خواهد گرفت .
در این زمینه تعداد 1066 پروژه با اعتبار 1861970میلیاردریال مصوب گردید که تا پایان سال 1388 تعداد 460 پروژه با مبلغ حدود 788093 میلیارد ریال انجام شده است .
برای اصلاح وضعیت ایستگاه های حساس شبکه سراسری برق کشور ، برنامه های کوتاه مدت و میان مدت نیز اجرا شده است . در برنامه های کوتاه مدت ، اصلاح وضعیت ایستگاه های حساس شبکه سراسری به صورت ضربتی انجام می شود . ایستگاه های حساس با معیارهای تعریف شده ، تعیین و مشخص می گردند ، در تعریف معیارهای مزبور سه محور اصلی در ساختار ایستگاه شامل بهره برداری ، حفاظت و کنترل تجهیزات به صورت جداگانه منظور شده است و الگوهای لازم برای هر یک از آن ها مشخص و در نهایت مقایسۀ ایستگاه ها بر اساس این الگوها صورت گرفته است .
در برنامه ریزی میان مدت ، بهبود پایداری و افزایش ایمنی شبکه در قالب مطالعات جامع شبکه ، با انتخاب شرکت زیمنس آلمان برای مطالعه و پایداری و هماهنگی حفاظت شبکه سراسری ، تدوین استراتژی کنترل شبکه سراسری و به روز آوری امکانات مخابراتی ، نرم افزاری و سخت افزاری مرکز دیسپاچینگ ملی پیگیری می شود .
برنامه ی تعمیرات شبکه انتقال نیرو
در سال های اخیر برنامه ارزیابی شرکت های برق منطقه ای از سوی شرکت توانیر اجرا می گردد . یکی از مزیت های این امر ، اهمیت دادن شرکت ها به برنامه ریزی جهت انجام تعمیرات به موقع می باشد که شرکت ها برای تحصیل یک شاخص مثبت در این زمینه از یکدیگر سبقت می گیرند . به طوری که بعضی از آن ها تا حدودی در امر برنامه ریزی تعمیرات موفق بوده اند . باید توجه داشت که شبکه انتقال به صورت یکپارچه می باشد و برای آنکه تعمیرات بر روی یک خط از داخل شبکه انجام شود ، امکان خروج آن ، بستگی به حساسیت خط مزبور در شبکه و شرایط تولید و مصرف پیرامون آن دارد . از این رو عملاً برنامه ریزی تعمیراتی شبکۀ انتقال در سطح برق رسانی منطقه ای با اشکالاتی مواجه است و اصولاً بررسی بلوکی سیستم در تعیین شرایط حاد سیستم روش مطلوبی نیست ،چون برای برنامه ریزی خروج هر خط از شبکه ، بررسی شرایط واقعی کل سیستم ، ضروری است .
بدیهی است که این مهم در حوزه فعالیت شرکت های برق منطقه ای نیست و به تصمیم گیری در سطح کلان و ستادی صنعت برق بستگی دارد . برای تعیین شرایط کلی شبکه ، شبیه سازی و انجام محاسبات برنامه های تعمیراتی اولویت بندی شده ، برنامه های ضروری در ستاد و در دفتر برنامه ریزی و مطالعات سیستم شرکت مدیریت شبکه بررسی می گردند و بخشی از مطالعات و برنامه ریزی به دیسپاچینگ مناطق واگذار شده اند.
با توجه به گستردگی شبکه سراسری ،تنها راه حل مسائل و مشکلات ، برنامه ریزی جامع و مدون و اجرای طرح های اساسی است . از این رو دفتر برنامه ریزی و مطالعات سیستم شرکت مدیریت شبکه ، موارد مذکور را بررسی می کند و با توجه به ساختار دیسپاچینگ ملی و مناطق و بر اساس دستور العمل های ثابت و بهره برداری ، طرح های مکانیزه کردن گردش کار و ارسال درخواست ها از طریق ارتباطات رایانه ای پیش بینی کرده است که در حال تدوین و تکمیل می باشد . نمودارهای (45-42) عملکرد خطوط و پستهای انتقال نیرو در سال 13888 را نشان می دهد .
ساخت داخل تجهیزات خطوط و پستهای انتقال و فوق توزیع
یکی از مواردی که از چند سال قبل در صنعت برق کشور مدنظر بوده توجه به ساخت داخل برای تامین تجهیزات خطوط و ایستگاههای انتقال و فوق توزیع بوده است. پس از پیروزی انقلاب اسلامی و از سال 1368 به طور جدی فعالیت‌‌های وزارت نیرو در بخش صنعت برق در چهار زمینه مشخص برای تامین تجهیزات خطوط انتقال نیرو متمرکز شده که شامل مدیریت شرکتهای در حال بهره‌برداری است که ساخت تجهیزات مورد نیاز صنعت برق را برعهده دارند، سرمایه‌گذاری جدید در زمینه تولید تجهیزات مورد نیاز، ایجاد شرکتهای مهندسی و بازرسی و نهادهای پیمانکاری و مدیریت پروژه از دیگر فعالیت ها بوده است.
صنعت برق کشور همچنین به منظور فعال‌کردن ظرفیت‌های پراکنده ساخت داخل در زمینه تامین تجهیزات خطوط و ایستگاههای انتقال و فوق توزیع درمورد سرمایه‌گذاری بخش خصوصی در این زمینه اقدام کرده است و بسیاری از تجهیزات مورد نیاز صنعت برق به ویژه در بخش انتقال در داخل ساخته شده و به بهره‌برداری رسیده است به طوری که هم‌اکنون حدود 95 درصد از ساخت تجهیزات و اجرای طرحهای انتقال نیرو در داخل کشور و بدون وابستگی به خارج انجام می‌شود.
