از رایزرها در تاسیسات الکتریکی می‌توان به عنوان ستون فقرات تاسیسات الکتریکی یک ساختمان نام برد. یکی از وظایف ستون فقرات این است که از مجموعه سلسله اعصابی که بسیار نازک و حساس هستند و از مغز به سایر اندام‌ها می‌روند، در برابر صدمات خارجی که ممکن است به آنها وارد شود حفاظت کند. همین موضوع را می‌توان مصداق رایزرهای تاسیسات الکتریکی دانست. در ساختمان‌ها علاوه بر رایزرهای تاسیسات مکانیکی عموماً دو مدل رایزر ویژه تاسیسات الکتریکی وجود دارد:
- رایزرهای ویژه کابل‌ها و سیم‌های تغذیه کننده یا انتقال دیتای تجهیزات جریان ضعیف شامل آنتن‌ها، آنتن مرکزی، سیستم‌های اعلام حریق، دربازکن‌ها، شبکه‌های کامپیوتری و موارد مشابه.
- رایزرهای تاسیسات نیرورسانی ( باس داکت‌ها و کابل‌های برقی که از تابلو کنتور وارد تابلو توزیع هر واحد می‌شود. )
رایزرها در مباحث مقررات ملی ساختمان
بر اساس بند 13-5-2-4 مبحث سیزدهم مقررات ملی ساختمان (طراحی و اجرای تاسیسات الکتریکی ساختمان‌ها): مسیر مدارهای خروجی (انشعاب به مصرف کننده) و نحوه نصب آنها باید به گونه‌ای انتخاب و اجرا شود که ردگیری و تعویض مدارها در آینده بدون اشکال انجام پذیر باشد . بدین منظور و به تناسب شرایط لازم است از انواع لوله‌ها یا مجاری مخصوص این کار کانال یا رایزر قابل بازدید استفاده شود. مسیر مدارها باید به نحوی انتخاب شود که حرارت تاسیسات دیگر مانند لوله‌های آب گرم، بخار دودکش‌ها و نیز نشت گاز، نشت آب و نظایر آن بر روی مدارها اثر سوء نداشته باشد.
همچنین بر اساس بند 13-7-1-11 کلیه کابل‌ها و سیم‌ها باید به نحوی در داخل مجاری ساختمانی ( کانال‌ها، رایزرهای با دریچه بازدید و غیره ) کانال‌های مخصوص سیم کشی و کابل کشی مانند ترانکینگ‌ها و نظایر آن یا لوله‌ها یا نگهدارنده‌های مخصوص مانند سینی کابل، نردبان کابل و غیره نصب یا هدایت شوند، که بازدید، خارج کردن و نصب مجدد آنها در داخل مجاری مذکور بدون ایجاد خرابی و کند و کاو امکان پذیر باشد. برای تامین این شرایط لازم است در مراحل طراحی ساختمان فضای مناسب و کافی جهت کانال‌ها، لوله‌ها، هندهول‌ها و منهول‌ها، سینی‌های کابل، نردبان کابل، و رایزرهای قابل بازدید با دسترسی از فضاهای عمومی پیش‌بینی شود.
بر اساس بند 13-7-2-7 حداقل فاصله کابل‌های برق فشار متوسط، فشار ضعیف و یا جریان ضعیف که به صورت مدفون در خاک و یا روی رک مخصوص کابل در کانال یا تونل آدم رو روی سینی کابل در شفت رایزر ، سقف کاذب روی دیوار مشابه و اجرا می‌گردند، از همدیگر و از لوله‌های سیستم‌های تاسیسات مکانیکی آب بخار و سوخت مایع حداقل ۳۰ سانتیمتر می‌باشد. چنانچه کابل‌های فشار متوسط روی سینی کابل در شفت یا رایزر کابل سقف کاذب روی دیوار و یا شرایط مشابه در جوار کابل‌ها و لوله‌های فوق الذکر را نصب و اجرا گردند، ضمن رعایت حداقل فاصله ۳۰ سانتی متر کابل‌های فشار متوسط باید در سینی کابل فلزی با درپوش فلزی نصب گردیده و بسته به شرایط از یک دیوار و یا از یک جدا کننده مناسب نیز برای جداسازی سینی کابل‌های فشار متوسط از کابل‌ها و لوله‌های هم‌جوار استفاده گردد.
لازم بذکر است که بر اساس بند پ-1-2-8 در هر ساختمان کلیه رایزرها نیز به همراه سایر هادی‌های بیگانه هم‌بند گردند.
در طراحی نقشه‌های تاسیسات الکتریکی و مکانیکی بر اساس بند پ-8-1-5 در پیوست هشتم مبحث سیزدهم مقررات ملی ساختمان علاوه بر نقشه‌های دیگر، رایزر دیاگرام‌ها و نمودارهای بالارو و پایین رو نیز ترسیم و بطور دقیق جانمایی گردند.
بر اساس بند 21-1-6-2 در طراحی فضاهای داخلی ساختمان و دسترسی آنها به یکدیگر و ارتباط ساختمان با اطراف باید تمهیدات ویژه‌ای برای کاهش خسارات جانی و مالی در برابر اثرات انفجار فراهم شود. تعیین شکل بنا با هماهنگی مهندس سازه و تعیین محل رایزرها با هماهنگی مهندسان تاسیسات برق و مکانیک موقعیت و ابعاد بازشوها در راستای مدیریت بحران برعهده مهندس معمار است.
بر اساس بند 21-7-6 از مبحث بیست و یکم مقررات ملی ساختمان (پدافند غیرعامل) با توجه به اصل هزینه فایده در پدافند غیر عامل ایجاد فضاهای مقاوم در برابر اثرات انفجار برای نصب و عبور تجهیزات و تاسیسات مانند موتورخانه اتاق برق هواساز و رایزرها با هدف حفاظت جانی استمرار عملکرد و و حفظ دارایی ضرورت دارد.
شرایط اجرای رایزرها
باید در ابتدا فضایی که جهت اجرای رایزر می‌باشد را مشخص کنید و توسط مهندسین معمار قبل از اجرای لوله گزاری باید مکان رایزرها مشخص شده باشد. مکان دسترسی رایزرها را از فضاهای عمومی ساختمان در صفحه ی 84 از مبحث 13 مقررات ملی ساختمان پیش بینی شده است. و بهترین جایگاه برای رایزرها، لابی‌ها یا کریدورهای منتهی به طبقات یا پلکان‌ها می‌باشد. رایزرها را نباید از نمای ساختمان عبور داد، رایزرها را نباید از دیوارهای جانبی ساختمان عبور داد، و نیز نباید رایزرها از پلکان‌ها به خاطر مباحث حریق عبور داد. بهترین مکان همان کریدورهای ساختمان می‌باشد. برای هر رایزر یک جعبه کششی یا اصطلاحا تول باکس باید وجود داشته باشد.
همچنین در صفحه 84 مبحث 13 مقررات ملی ساختمان بیان شده است که کابل‌ها و رایزرهای قابل بازدید و دسترسی از فضاهای عمومی پیش بینی گردد. و از همه مهمتر جای گزاری رایزرها است. متاسفانه بارها در پروژه‌های عملی دیده شده که رایزرهایی که به صورت افقی می‌باشند در سقف‌های کاذب، کابل‌های جریان ضعیف و خطوط برق با سیستم‌های مکانیکی در هم تنیده می‌شوند، که این کار غلطی است.
حداکثر فاصله کابل‌های جریان ضعیف، کابل‌های خطوط برق و تاسیسات الکتریکی در صفحه 88 مبحث 13 مقررات ملی ساختمان 30 سانتی متر ذکر شده است. که حتما باید این فاصله گزاری رعایت گردد. مخصوصا به این نکته دقت داشته باشید که قبل از اینکه شیارزنی را اجرا کرده باشید مهندسین ناظر حضور فیزیکی داشته باشند.
لوله‌های مورد استفاده در رایزرها
لوله‌های مورد استفاده در رایزرها حتما باید از جنس PVC نسوز باشند. لوله‌های موجود در بازار لوله‌های رنگی استاندارد از نوع غیر خود سوز می‌باشند. می‌توانید برای سیستم‌های جریان ضعیف از این لوله‌ها استفاده کنید. مثلا رنگ زرد برای آنتن و ماهواره، رنگ آبی برای شبکه با آیفون، رنگ قرمز برای سیستم‌های اعلام حریق و فیوزهای اضطرای، رنگ سبز برای سیستم‌های هوشمند، رنگ خاکستری یا سفید برای سرخط برق روشنایی استفاده شود.
نکته: بین رایزرهای سیستم جریان ضعیف و خطوط نیرو حداقل 30 سانتی متر فاصله وجود داشته باشد.
نکته: زمانی که رایزرها اجرا می‌شوند همان گونه که در مبحث 13 نیز ذکر شده است، اگر تعمیرات دوره‌ای یا بازدید دوره‌ای وجود دارد یا اگر مشکلی پیش آمد و خواستید کابل را پس کشی یا تعویض کنید باید امکان دسترسی به جعبه‌های بازدید وجود داشته باشد پس دریچه‌های بازدید در جعبه‌های کششی هر طبقه تعبیه شده باشد.
پیشنهاد دیگر در طراحی ساختمان‌ها این است که معمولا یک یا دو مسیر به صورت رزرو در رایزرهای ساختمانی وجود داشته باشد که اگر در آینده بحث توسعه در سیستم‌های تاسیسات الکتریکی وجود داشت، بتوانید از این رایزرها استفاده کنید.
نگارنده: آقای مهندس جمال بهرامی
مشاهده مباحث مقررات ملی ساختمان
مشاهده منابع تاسیسات برقی
مشاهده منابع تاسیسات مکانیکی
کتاب طراحی و اجرای سامانه های محافظت ساختمان در مقابل حریق
